ભારતીય ચિંતન,સાહિત્ય અને સાધનાના ક્ષેત્રમાં હેમચંદ્રાચાર્ય નું નામ અત્યંત મહત્ત્વપૂર્ણ છે.
તેમણે લખેલા કાવ્યાનુશાસન ગ્રંથે તેમને ઉચ્ચકોટિના કાવ્યશાસ્ત્રના રચયિતાઓની શ્રેણીમાં પ્રસ્થાપિત કર્યા.
તેમનો જન્મ અમદાવાદથી 100 કિલોમીટર દૂર આવેલા ધંધુકામાં થયો હતો.
તેમના પિતાનું નામ ચાચીંગ અને માતાનું નામ પાહીણી દેવી હતું.
આચાર્ય હેમચંદ્રનું જન્મનું નામ ચાંગદેવ રાખવામાં આવ્યું હતું.
માત્ર પાંચ વર્ષની ઉંમરે વિક્રમ સંવત ૧૧૫૪ ના રોજ તેમણે દીક્ષા લીધી અને ત્યારે તેમનું નામ સોમચંદ્ર રાખવામાં આવ્યું હતું.
સોમચંદ્ર નું શરીર સુવર્ણ જેવું તેજસ્વી અને ચંદ્રમા જેવું સુંદર હતું અને આથી જ તેઓ હેમચંદ્ર તરીકે ઓળખાયા.
આચાર્ય દેવચંદ્ર સૂરિ તેમના દીક્ષા ગુરુ શિક્ષાગુરુ અને વિદ્યાગુરુ હતા.
આચાર્ય હેમચંદ્રાચાર્ય નું સમાધિ સ્થળ શેત્રુંજય પહાડ ઉપર છે
પ્રભાવકચરિત મુજબ કુમારપાળ રાજાથી આચાર્યનો વિયોગ સહન ન થયો અને છ મહીનામાં એ પણ સ્વર્ગે સિધાવ્યા.
આચાર્ય હેમચંદ્રને પશ્ચિમી વિદ્વાનો આદરપૂર્વક જ્ઞાન સાગર ocean of knowledge કહે છે.
હેમચંદ્રના જન્મ પહેલાં માતા પાહીણીને એક સ્વપન આવ્યું હતું. સાધુ દેવચંદ્રએ એ સ્વપ્નનું વિશ્લેષણ કરી કહેલું કે આ પુત્રરત્ન જૈન સિદ્ધાંતનો સર્વત્ર પ્રચાર પ્રસાર કરશે.
હેમચંદ્રાચાર્ય દ્વારા લખાયેલ સિદ્ધહેમ શબ્દાનુશાસન ગ્રંથને ગુજરાતી ભાષાનો પ્રથમ વ્યાકરણ ગ્રંથ ગણવામાં આવે છે.
સિદ્ધહેમ શબ્દાનુશાસન ગ્રંથને શ્રીકર નામના હાથીની પીઠ પર મૂકી નગરમાં શોભાયાત્રા કાઢવામાં આવી હતી અને રાજા સિદ્ધરાજ જયસિંહ પોતે પગપાળા ચાલતા હતા.
આચાર્ય હેમચંદ્રાચાર્યે લખેલા 'દેશીનામ માળા' ગ્રંથમાં મધ્યકાલીન ગુજરાતી સાહિત્યના સાહિત્યપ્રકારોના મૂળ રહેલા જોવા મળે છે.
તેમણે રચેલા 'દ્રયાશ્રય'નામના ગ્રંથમાં સોલંકી વંશના રાજાઓના ઇતિહાસનું વર્ણન છે અને આ ગ્રંથને કારણે જ રાજા સિદ્ધરાજ જયસિંહે તેમને 'કલિકાલસર્વજ્ઞ'નું બિરુદ આપ્યું હતું.
હેમચંદ્રાચાર્યે બધા જ ગ્રંથોની રચના પ્રાકૃત ભાષામાં કરી હોવાથી તેઓ ગુજરાતી ભાષાના સાહિત્યકાર ગણાતા નથી.
તેમણે સિધ્ધરાજ જયસિંહની પ્રેરણાથી વ્યાકરણગ્રંથ 'સિદ્ધહેમ શબ્દાનુશાસન' ની રચના કરી હતી.
હેમચંદ્રાચાર્ય હેમયુગ કે રાસ યુગના છે.
માત્ર પાંચ વર્ષની વયે જૈનાચાર્ય દેવચંદ્રસૂરિ એ તેમને દીક્ષા આપી હતી ;દીક્ષા સમયે તેમનું નામ સોમચંદ્ર નામ રાખવામાં આવ્યું હતું.
વૃદ્ધાવસ્થામાં હેમચંદ્રાચાર્યને 'લુતા' નામનો રોગ થયો હતો.
તે વખતે તેમણે અષ્ટાંગ યોગાભ્યાસ કરી આ રોગનો નાશ કર્યો હતો.
હેમચંદ્રાચાર્ય નું સમાધિ સ્થળ શેત્રુંજય પર્વત પર આવેલું છે.આ શેત્રુંજય પર્વત ભાવનગરના પાલીતાણામાં આવેલ છે.
કુમારપાળને ધર્મઉપદેશ આપી દશમદ્વારથી આચાર્ય હેમચંદ્રે પ્રાણ ત્યાગ કર્યો હતો.
'પ્રભાવકચરિત' મુજબ કુમારપાળ રાજાથી હેમચંદ્રાચાર્યનો વિયોગ સહન ન થયો અને માત્ર છ મહીનામાં એ પણ સ્વર્ગે સિધાવ્યા.
હેમચંદ્રાચાર્યની મહત્વની રચનાઓમાં સિદ્ધહેમ શબ્દાનુશાસન, અભિધાન ચિંતામણી, દ્રયાશ્રય ,છંદાનુશાસન,કાવ્યાનુશાસન, પ્રમાણમીમાંસાનો સમાવેશ થાય છે.
સિદ્ધહેમ શબ્દાનુશાસન એ આઠ અધ્યાયમાં લખાયેલી સંસ્કૃત અને અપભ્રંશ ભાષાનું વ્યાકરણ આપતી તેમની મહત્ત્વની કૃતિ છે.
સિદ્ધહેમ શબ્દાનુશાસન એ કૃતિનું શીર્ષક તેના કર્તા હેમચંદ્ર અને આશ્રયદાતા સિદ્ધરાજ જયસિંહ ઉભયને અમર કરી જાય છે. તે બાબત પણ અહીં નોંધવી જોઇએ.
સિધ્ધરાજ જયસિંહની વિનંતીથી જ આચાર્ય હેમચંદ્રે પ્રસ્તુત કૃતિની રચના કરી હતી અને તેને વિદ્યાપ્રિય સિદ્ધરાજ અને પોતાનું સંયુક્ત નામ આપ્યું હતું.
હેમચંદ્રાચાર્ય મૂળ ધંધુકાના વતની હતા અને પાટણને પોતાની કર્મભૂમિ બનાવી હતી.
'સિદ્ધહેમ શબ્દાનુશાસન' ગુજરાતી ભાષાનો પ્રથમ વ્યાકરણનો ગ્રંથ છે.
હેમચંદ્રાચાર્યના સમકાલીન રાજવીઓમાં સિધ્ધરાજ જયસિંહ અને કુમારપાળનો સમાવેશ થાય છે.
તેમને મળેલા વિવિધ ઉપનામોમાં સોમચંદ્ર, હેમચંદ્ર, કલિકાલસર્વજ્ઞ, ગુજરાતના ભોજ, સમર્થ સર્જક, પ્રકાંડ પંડિત,ગુજરાતના વિદ્યાચાર્ય,જ્ઞાન સાગર વગેરેનો સમાવેશ થાય છે.
તેમની સૌથી વધુ વખણાતી સાહિત્યકૃતિ સિદ્ધહેમ શબ્દાનુશાસન છે.
No comments:
Post a Comment
આ વેબસાઇટ વિશે આપનો અભિપ્રાય અવશ્ય જણાવો.આપ અમારા બ્લોગની આ શૈક્ષણિક માહિતીને બાળકો સુધી પહોંચાડવામાં મદદ કરશો એવી આશા સાથે જય હિન્દ ! જય ભારત !